خلخال از نگاه روستای طولاش

تأسیس مدرسه در خلخال ( 1284 هـ.ش)

مرحوم ناصر دفترروائی در کتاب خاطرات و اسناد ناصر دفتر روائی  می نویسد :

« حاج زین العابدین تقی اوف یک نفر معلم از اسلامبول به باکو جلب و جمعی ازمعلمان قدیمی را تحت تعلیم و تربیت او گرد آورده و دارالتعلیمی ا فتتاح  کرد و اصول جدید تعلیم و تدریس را به آنها یاد داده بود که از جمله ی آنها حاج میرزا محمد تقی بود که مدتی نیز در بادکوبه  تدریس داشته و این اوقات برای دیدار خانواده ی خود به خلخال آمده بود .

نگارنده با استفاده از وجود حاج میرزا محمد تقی مرحوم بدین اراده افتادم که مدرسه ای در قصبه ی خلخال افتتاح و خدمات وطنی خود را از این راه تعقیب نمایم . وچون خودم چنین قدرت مالی نداشتم که همه ی‌ مصارف مقدماتی و بودجه ی آتیه ی این مدرسه را از عهده بر آیم اراده ی خود را با بعضی از خواص قصبه ی خلخال که احساساتی در این کار ها داشتند به میان گذاردم و استمداد کردم که از مساعدت مادی و معنوی دریغ ننمایند . ولی از هیچ یک مساعدت مادی و مالی به عمل نیامد و بلکه بعضی ها نظر به عدم استعداد محل و فقدان وسایل و دوری افکار عمومی از آن و بد تر از همه بد بینی دولتیان مستبد نسبت بدین گونه مؤسسات که بوی دیگری از آن بر میآمد بدین اقدام ملامتم کردند و ظاهراً هم گفتارشان همه منطقی و بجا بود . ولی من نظر به عشق مفرطی که بدان داشتم خود را بدین کار مصمم دیدم و اقل فایده را آشنا کردن افکار عمومی با چنین تأسیسات می دانستم.

این بود اراده خود را بر حسب دستور حاج میرزا تقی و با خرج شخصی خودم در بهترین عمارت (خانه ی حاج سلیم مرحوم ) با ماهی ده تومان وجه اجاره برای مدرسه تعین و در اول میزان (مهر ماه) 1326 ه.ق مدرسه را به نام ناصری با مدریت و معلمی مرحوم حاج میرزا محمد تقی و یک معلم دیگر (میرزا رفیع ) و نظامت آقا سید کریم و یک مستخدم با شصت نفر شاگرد در دو کلاس افتتاح و جشن افتتاحیه را در عمارت مدرسه بر پا کردم . بعضی از شاگردان که کم و بیش سواد داشتند درکلاسهای مخصوص تدریس می شدند . برای هر دانش آموز سه الی پنج قران شهریه ماهانه بود .

در تمامی آذربایجان جز شهر تبریز که از سالها پیش یکی دو مدرسه ی جدید داشت و گاهی هم به حکم علما تخریب و منهدم می شدند و یک فقره مدرسه ی دیگر هم در آستارا ، این مدرسه اولین مدرسه ی ملی بود که در ولایت آذربایجان تأسیس گردیده وعکس سال اول و دوم آن نزد نگارنده موجود است و از ملاحظه بدان معلوم می گردد که این مدرسه در جای خود از حیث ترتیبات و اتحاد شکل لباس شاگردان و انتظامات داخلی از مدارس شهرهای بزرگ پایی کم نداشته است . رفته رفته انظار عمومی به طرف مدرسه جلب و زبان طاعنان را کوتاه کرد و این حال در اثر مهارت تام وتمامی بود که حاج میرزا تقی مرحوم در تدریس مقدماتی و جلب توجه اطفال داشت . ولی پس از مدتی در اثر اشتداد غارتگری و آشوب و گرفتاریهای اهالی ولایت که روز به روز در تزاید بود کار مدرسه به مضیقه منتهی شد و مدیر و سایر کارکنان مدرسه بدون اینکه چیز قابلی برای آنها عاید شود چهارده ماه تمام وجداناً ادای وظیفه می‌کردند و مدرسه را از سقوط نگهداری می کردند .

سال 1384 یکصدمین سال تأسیس مدرسه در خلخال بود . یعنی قدمت وجود مدرسه‌ای که بصورت کاملاً کلاسیک و به سبک امروزی اداره می‌شد به یک قرن رسید .

پس از سالها تلاش و گفتگو بالاخره سال گذشته با پافشاری مردم با فرهنگ خلخال و نیز همت مسئولان نام مدرسه به همان نام سابق خود یعنی ناصری برگشت . تا شاید قدم کوچکی در اعتلای نام مرحوم ناصر دفتر روایی برداشته شده باشد .

 

 

                                                    

میرزا کوچک خان در خلخال

یکی از وقایع تاریخی در اواخر دوره ی قاجاریه  قیام میرزا کوچک خان جنگلی است .او در گیلان علیه دولت قیام کرده قسمتهایی از گیلان و خلخال را تحت نفوذ خود در آورد . مردم و آزادیخواهان خلخال در این رابطه نقش فعالی داشتند. در سال 1335هـ ق کوچک خان به همراه همراهان خود از جمله خالو قربان ، حاج احمد کسائی،  و کربلا حسین و بعضی از سران به خلخال آمده مورد استقبال بی سابقه ی مردم خلخال قرار گرفتند .

میرزا در مدت اقامت دو هفته ای خود در خلخال هیئت اتحاد اسلام را تشکیل و سخنرانی و مجالس متعددی منعقد می نماید  ودر آنزمان که خلخال در قحطی بسرمی برد کمک های زیادی به اهالی شهر وحومه ،همچنین به تجدید مدرسه ی ناصری – که قبلاً توسط ناصر دفتر روائی تأسیس شده بود – کرده بود. عده ای از افراد هنوز خاطرات آن دوره را فراموش نکرده اند از جمله:

حاج کریم رحیمی که حدود نود سال دارد در این رابطه می گوید مغازه ی ما در راسته بالا و در مرکز شهر قرار داشت من تقریبأ جوان بودم میرزا کوچک خان به خلخال آمد و در میدان بزرگ روبروی مسجد جامع که عده ی زیادی جمع بودند سخنرانی کرد سپس از طریق راسته ی پایین در حالیکه به دنبالش اهالی حرکت می کردند و در پیشاپیش نیز عده ای سوره ی الرحمن و آیات دیگر قران را تلاوت می نمودند وارد راسته ی بالا شده و از میدان پائین به منزل یکی از بزرگان شهر رفت .

ناصر دفتر روائی در کتاب خود با نام خاطرات و اسناد ناصر دفتر روائی مینویسد :

« میرزا کوچک خان در سال 1335قمری به اتفاق همراهان خود به خلخال آمد .و در خانه ی امیر عشایر که خانه ی حکومتی خود را برای نشیمن او ترتیب داده بود ماند . بازار در خلخال سه شبانه روز به خاطر او بسته بود و جشن عمومی گرفته شد .

باز نگارنده را یادی از هندوستان آمد ومیرزا کوچک خان را از تشکیلات مدرسه در خلخال با خبر کردم و کمکهایی در این راستا کرد وخوانین و تجار را جمع کرد و 600تومان اعانه ازآنهاجمع کرد و حاج میرزا تقی معلم را از باد کوبه خبر کردیم ومدرسه دوباره در ماه صفر 1336 افتتاح گردید . در حدود دو ماهی که میرزا در خلخال بود محکمه ی عدلیه در خلخال تشکیل شد .»

ابراهیم شمس از اهالی گیلوان که بیش از 90 سال دارد می گوید :

میرزا اولین بار که به خلخال آمد از راه غیر گیلوان آمد .در اواخر آذر 1300 شمسی او با کائوک به طرف گیلوان آمد تا به خلخال برود که در همین سفر در اثر کولاک وسرمادر گردنه‌ ی گیلوان (6کیلومتری خلخال ) فوت کرد .به ما خبر رسید که یک نفر در گردنه ی گیلوان مرده من و عده ای به آنجا رفتیم وجنازه را دیدیم . سر و دست او داخل برف بود و یک شانه و مهر و قرآن همراه داشت . سپس مأموران رضا خان آمده و سر او را بریده و بردند .بلافاصله کمی بعد عشایر که به استقبال وی آمده بودند از جریان باخبر شده به دنبالشان رفتند ولی نتوانستند آنها را بیابند . ما بدن میرزا را غسل داده و در قبرستان قدیمی گیلوان دفن کردیم . 17یا18سال بعد شخصی بنام ید اله آمد و جنازه ی او را به سلیمان داراب برد